ਉਹ ਕਿਥੇ ? By ਡਾਕਟਰ ਦੀਵਾਨ ਸਿੰਘ ਕਾਲੇਪਾਣੀ
ਉਹ ਕਿਥੇ ਹੈ ?
ਕਿਹੜੇ ਮੁਲਕ ? ਕਿਹੜੇ ਦੇਸ, ਕਿਹੜੀ ਥਾਂ ?
ਕਿਵੇਂ ਮਿਲਾਂ ? ਕੌਣ ਮਿਲਾਏ ?
ਮੈਂ ਥੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਰਾਹੀ ਹਾਂ ।
ਗ੍ਰੰਥ ਪੜ੍ਹੋ, ਵੇਦ ਤੇ ਕਤੇਬ,
ਜਪ ਕਰੋ, ਤਪ ਤੇ ਤਿਆਗ;
ਸਨਿਆਸ ਧਾਰੋ, ਧਿਆਨ ਤੇ ਗਿਆਨ;
ਪੂਜਾ ਕਰੋ, ਪਾਠ ਅਤੇ ਆਰਤੀ;
ਰਹਿਤ ਧਾਰੋ, ਭੇਖ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾ;
ਸ਼ਨਾਨ ਕਰੋ ਗੰਗਾ ਤੇ ਗੋਦਾਵਰੀ;
ਓਤੇ ‘ਉਹ’ ਰਹਿੰਦਾ,
ਮੰਦਰਾਂ ਤੇ ਤੀਰਥਾਂ, ਪੂਜ-ਅਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ-
ਕਿਸੇ ਮੈਨੂੰ ਆਖਿਆ ।
ਨੇਕ ਬਣੋ,
ਪਾਪ ਨਾ ਕਰੋ, ਚੋਰੀ ਨਾ, ਯਾਰੀ ਨਾ,
ਝੂਠ ਨਾ ਬੋਲੋ, ਰਹਿਮ ਕਰੋ, ਮਾਰੋ ਨਾ ਜਿਊਂਦੇ ਜੀਆਂ ਨੂੰ,
ਧਾਰਨ ਕਰੋ, ਪਰਉਪਕਾਰ, ਪਰਸੁਆਰਥ ਤੇ ਸੇਵਾ,
ਵੰਡ ਦਿਓ, ਦੌਲਤ, ਮਾਇਆ ਤੇ ਇਲਮ,
ਮਾਰ ਦਿਓ, ਹਊਮੈਂ, ਗ਼ਰੂਰ, ਮੈਂ, ਮੇਰੀ-
ਇਉਂ ‘ਉਹ’ ਮਿਲਦਾ,
ਖਲਕਤ ਦੀ ਖਿਦਮਤ ਨਾਲ-
ਕਿਸੇ ਮੈਨੂੰ ਆਖਿਆ ।
ਯਕੀਨ ਲਿਆਓ, ਆਪ ਸੰਵਾਰੋ, ਅਰਦਾਸ ਨਾਲ,
ਭਗਤੀ ਕਰੋ, ਕੀਰਤਨ, ਭਾਵਨਾਂ ਤੇ ਭੈ ਨਾਲ;
ਆਸ ਰਖੋ, ਹਰ ਰੰਗ, ਹਰ ਵੇਲੇ, ਹਰ ਨਾਲ;
ਦੁਖ ਭੋਗੋ, ਭਾਣਾ ਮੰਨੋ, ਖੁਸ਼ੀ ਅਨੰਦ ਨਾਲ-
ਇਉਂ ‘ਉਹ’ ਲੱਭਦਾ-
ਕਿਸੇ ਉਪਦੇਸ਼ਿਆ ।
ਗੁਰੂ ਧਾਰੋ,
ਵੇਲੇ ਵੇਲੇ ਹਰ ਸਮੇਂ ਰੱਬ ਨੇ ਜੋ ਘੱਲਿਆ;
ਹੁੱਜਤਾਂ ਨਾ, ਦਲੀਲ ਨਾ, ਹੁਕਮ ਮੰਨੋ, ਮੁਰਦਾ ਹੋਇ ਮੁਰੀਦ;
ਸੇਵਾ ਕਰੋ, ਮਨ ਨਾਲ, ਮਨ ਮਾਰ;
ਭਜਨ ਅਤੇ ਬੰਦਗੀ, ਅੱਖਾਂ ਮੀਟ ਦਿਲ ਨਾਲ-
ਇਉਂ ‘ਉਹ’ ਲਭਸੀ-
ਕਿਸੇ ਨੇ ਇਹ ਆਖਿਆ ।
ਥੱਕਾ ਹੋਇਆ ਪਾਂਧੀ ਸਾਂ ਮੈਂ, ਹੋਰ ਥੱਕਿਆ,
ਬਿਨ ਰਾਹ ਰਾਹੀ ਸਾਂ ਮੈਂ, ਹੋਰ ਭੌਂਦਲਿਆ,
ਗੁਆਚ ਗਿਆ ਮੈਂ, ਉਫ਼ ! ਗੁਆਚਿਆਂ ਦੀ ਕੰਨ ਧਰ,
ਤੂੰ ਆਇਓਂ ਫੇਰ ਮੇਰੇ ਕੋਲ, ਆਪੂੰ ਚਲ ਕੇ ।
ਮੈਂ ਵੇਖਿਆ, ਮੈਂ ਸਿਆਣਿਆ ਬੱਸ ਤੂੰ ਹੀ ਸੈਂ,
ਸਾਰੇ ਤੂੰ ਹੀ ਸੈਂ-
ਚੱਟੂ ਵਾਲੇ ਵੱਟੇ ਵਿਚ, ਠਾਕਰਾਂ ਦੇ ਟਿੱਟੇ ਵਿਚ,
ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਬੁੱਤ ਵਿਚ, ਮਸਜਦਾਂ ਦੀ ਸੁੰਞ ਵਿਚ,
ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ, ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਵਰਕਾਂ ਵਿਚ,
ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਭਗਤੀ ਵਿਚ, ਸ਼ਰਾਬੀਆਂ ਦੀ ਮਸਤੀ ਵਿਚ,
ਪੁੰਨੀਆਂ ਦੇ ਪੁੰਨ ਵਿਚ, ਪਾਪੀਆਂ ਦੇ ਪਾਪ ਵਿਚ,
ਬੱਕਰੇ ਦੀ ਜਾਨ ਵਿਚ, ਕਸਾਈ ਦੀ ਛੁਰੀ ਵਿਚ,
ਦੁਖੀਆਂ ਦੇ ਦੁੱਖ ਵਿਚ, ਸੁਖੀਆਂ ਦੀ ਸੁਖ ਵਿਚ,
ਰੋਗੀਆਂ ਦੇ ਰੋਗ ਵਿਚ, ਭੋਗੀਆਂ ਦੇ ਭੋਗ ਵਿਚ,
ਮੂਰਤਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਵਿਚ, ਰਾਗ ਕਵਿਤਾ ਗਾਈਆਂ ਵਿਚ,
ਕੋੜ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਕੋੜ੍ਹ ਵਿਚ, ਸੁੰਦਰਾਂ ਦੇ ਸੁਹਜ ਵਿਚ,
ਭਿਖਾਰੀਆਂ ਦੀ ਭਿਖ ਵਿਚ, ਦਾਤਿਆਂ ਦੇ ਦਾਨ ਵਿਚ,
ਮੋਮਨਾਂ ਦੀ ਮੋਮ ਵਿਚ, ਕਾਫ਼ਰਾਂ ਦੇ ਕੁਫ਼ਰ ਵਿਚ ।
ਤਲਾਸ਼ ਬੇ-ਸੂਦ ਹੈ, ਢੂੰਡ ਬੇ-ਫ਼ੈਜ਼,
ਮੰਦਰ ਸੱਖਣੇ ਹਨ, ਮਸਜਦਾਂ ਖਾਲੀ,
ਅੰਦਰ ਸੱਖਣਾ, ਸਭ ਕੁਝ ਸੱਖਣਾ,
ਅੰਦਰ ਭਰਿਆ, ਸਭ ਕੁਝ ਭਰਿਆ,
ਅੰਦਰ ਮੇਰਾ ਖਾਲੀ, ਤੂੰ ਹੈਂ ਨਹੀਂ,
ਅੰਦਰ ਮੇਰੇ ਤੂੰ, ਤੂੰ ਸਭ ਥਾਂ,
ਤੂੰ ਸਭ ਦਾ ਕਮਾਲ ਹੈਂ, ਮੈਂ ਤੇਰਾ ਕਮਾਲ ।
ਲੱਭਣਾ ਕਿਹਾ ? ਤੂੰ ਜਦ ਹੈਂ ।
ਮਿਲਣਾ ਕਿਹਾ ? ਤੂੰ ਜੇ ਨਹੀਂ ।
ਤਲਾਸ਼ ਕੇਹੀ ? ਤਲਾਸ਼ ਦਾ ਪੂਰਣਾ ਕਿਹਾ ?
ਗੁੰਮ ਹੋ ਜਾਣਾ-ਬਿਨਾਂ ਗੁੰਮ ਹੋਣ ਦੀ ਖਾਹਸ਼ ਦੇ-
ਮੇਰੇ ਵਿਚ ਤੇਰੇ ਵਿਚ-ਬੱਸ ਪਾਣਾ ਹੈ ।
ਮੈਂ
‘ਮੈਂ’ ਸੀ ਨਾ, ਹੋਸੀ ਨਾ-
‘ਮੈਂ’ ਪਰਤੀਤ ਹੁੰਦੀ ਇਕੋ ਇਕ ਸੱਚ,
ਹੈ ਅਸਲੋਂ ਵੱਡਾ ਭੁਲੇਖਾ ਤੇ ਧੋਖਾ ।
‘ਮੈਂ’ ਸੀ ਨਾ, ਹੋਸੀ ਨਾ-
‘ਜੀਵਨ’ ਹੈ ਬਸ-ਬੇ-ਕਿਨਾਰ
ਦਮ ਬਦੱਮ ਜੀਂਦਾ, ਅਨੰਤ ਚਾਲ ਚਲਦਾ ।
‘ਮੈਂ’ ਹੈ ਬਸ ਇਕ ਬੁਲਬੁਲਾ,
ਤਰਦਾ ਜੀਵਨ-ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਤੇ ।
ਬੁਲਬੁਲਾ ਸੀ ਨਾ, ਹੋਸੀ ਨਾ,
ਪਾਣੀ ਸੀ, ਹੈ, ਹੋਸੀ ।
ਹਵਾ, ਪਾਣੀ ਦੇ ਛਿਨ ਭੰਗਰ ਪਰਦੇ ਵਿਚ, ਹੈ ਬੁਲਬੁਲਾ,
ਜੀਵਨ, ਜਿਸਮ ਦੇ ਛਿਨ ਭੰਗਰ ਪਰਦੇ ਵਿਚ, ਹੈ ‘ਮੈਂ’ ।
ਨਦਾਨਾਂ ਲਈ ‘ਮੈਂ’ ਹੈ, ‘ਜੀਵਨ’ ਨਹੀਂ,
‘ਮੈਂ’ ਹਨੇਰਾ ਹੈ ਇਕ ਬੇ-ਸਮਝੀ ਦਾ,
ਜਦ ਸਮਝ ਚਮਕੇਗੀ, ਹਨੇਰਾ ਉੱਡੇਗਾ,
ਹਕੀਕਤ ਦਿੱਸੇਗੀ-ਜੀਵਨ ।
ਮੈਂਡਾ ਸਾਥੀ
ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਇਉਂ ਹੀ ਸਾਜਿਆ,
ਕਾਰੀਗਰੀ ਕਾਰੀਗਰ ਦੀ ਇਵੇਂ ਹੀ ਸੀ,
ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਅਪੂਰਨ ਸਾਜਿਆ,
ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਅਧੂਰਾ ਰਖਿਆ !
ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਸਭ ਕੁਝ-ਦੌਲਤ, ਹੁਨਰ, ਇਲਮ, ਸੁਖ ਸਾਰੇ ਜਹਾਨ ਦੇ,
ਪਰ ਮੈਂ ਅਧੂਰਾ ।
ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਹੁਸਨ, ਜਵਾਨੀ ਜੀਵਨ,
ਮੈਂ ਫਿਰ ਭੀ ਊਰਾ ।
ਮੈਂ ਢੂੰਡਦਾ ਉਹ ਇਕ ਸਾਥੀ,
ਜਿਸ ਬਿਨ ਮੈਂ ਅਧੂਰਾ,
ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੈਂ ਪੂਰਾ,
ਜਿਸ ਬਿਨ ਮੇਰਾ ਹੋਰ ਨਾ ।
ਮੇਰੇ ਬਿਨ ਜਿਸਦਾ ਹੋਰ ਨਾ ।
ਮੈਂ ਢੂੰਡਦਾ ਉਹ ਸਾਥੀ,
ਜੋ ਮੇਰੇ ਵਿਚ ਮਿਲ ਜਾਏ,
ਮੈਂ ਜਿਸ ਵਿਚ ਗੁਆਚ ਜਾਵਾਂ,
ਵਿਰਲ ਨਾ ਰਹੇ, ਸਾਂਝ ਹੋਵੇ, ਇਕਮਿਕਤਾ,
ਛਪਾ ਨਾ ਰਹੇ, ਭੇਤ ਨਾ ਰਹੇ, ਹੋਵੇ ਅਭੇਦਤਾ,
ਮੈਂ ਢੂੰਡਦਾ ਇਕ ਸਾਥੀ,
ਪੁਜਾਰੀ ਆਪਣਾ, ਪੂਜਯ ਆਪਣਾ,
ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਜਾਣਾਂ, ਤਰੁਟੀਆਂ ਮੇਰੀਆਂ ਨੂੰ
ਜੋ ਪਛਾਣੇ,
ਸਬੂਤੀਆਂ ਮੇਰੀਆਂ ਨੂੰ ਜੋ ਪਿਆਰੇ, ਖੂਬੀਆਂ ਜਿਸ ਦੀਆਂ
ਨੂੰ ਮੈਂ ਪਿਆਰਾਂ,
ਮੇਰੇ ਗੁਨਾਹਾਂ ਨੂੰ ਜੋ ਜਾਣੇ, ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਜਾਣਦਾ,
ਜਿਸ ਦੇ ਗੁਨਾਹਾਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਜਾਣਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਜਾਣਦਾ,
ਦਿਲਾਂ ਦੀਆਂ ਜੋ ਦੇਵੇ ਤੇ ਲਵੇ,
ਅੰਦਰਲੇ ਨਾਲ ਜੋ ਗੱਲਾਂ ਕਰੇ ਤੇ ਸੁਣੇ,
ਜਿਸ ਦਾ ਕਿਣਕਾ ਕਿਣਕਾ ਮੇਰਾ ਜਾਣੂ, ਮੇਰਾ ਪੁਰਜ਼ਾ
ਪੁਰਜ਼ਾ ਜਿਸ ਦਾ ਸਿਆਣੂ,
ਮੇਰੀ ਹੇਕ ਜਿਸ ਨਾਲ ਰਲੇ, ਤੇ ਦੋ ਰੂਹਾਂ ਇਕ ਗੀਤ ਗਾਣ ।
ਮੈਂ ਢੂੰਡਦਾ ਉਹ ਮਾਲਕ-ਯਾਰ,
ਜਿਦ੍ਹੇ ਬੰਧਨਾਂ ‘ਚ ਮੇਰੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਹੈ,
ਜਿਦ੍ਹੀਆਂ ਪੁੱਛਾਂ ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਜਵਾਬ,
ਮੇਰੇ ਨਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜੋ ਉਠਾਵੇ,
ਜਿਦ੍ਹੇ ਰੋਸੇ ਨੂੰ ਮੈਂ ਮਨਾਵਾਂ,
ਮੇਰੇ ਬਿਨਾਂ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੰਮ ਕੋਈ ਨਾ ਹੋਵੇ,
ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਲ ਮੈਨੂੰ ਵਿਹਲ ਰਤਾ ਨਾ ਰਹੇ,
ਝੂਮਾਂ ਜਿਸ ਦੇ ਚਾਨਣ ਵਿਚ ਮੈਂ,
ਲਹਿਰੇ ਮੇਰੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਿਚ ਜੋ ।
ਜੀਵਾਂ ਉਸ ਨਾਲ ਮੈਂ,
ਥੀਵੇ ਮੈਂ ਨਾਲ ਜੋ ।
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਐਸਾ ਸਾਥੀ ਨਾ, ਉਹ ਕਿਵੇਂ ਜੀਂਦੇ ?
ਜੋ ਟੋਲਦੇ ਨਾ ਐਸਾ ਸਾਥੀ, ਉਹ ਕਿਵੇਂ ਥੀਂਦੇ ?
ਮਰਨ ਪਿੱਛੋਂ
ਮੈਂ ਮਰ ਗਿਆ-
ਮੇਰੀ ਸਮਾਧ ਬਣੀ,
ਤੂੰ ਨਿਤ ਆਇਓਂ, ਫਲ ਫੁੱਲ ਲੈ ਕੇ,
ਤੂੰ ਨਿਤ ਰੋਇਓਂ, ਸਮਾਧ ਉੱਤੇ ਬਹਿ ਕੇ,
ਹੁਣ ਕੀ ਫਾਇਦਾ ?
ਮੈਂ ਸੁੰਘਦਾ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਫੁੱਲ ਤੇਰੇ,
ਮੈਂ ਸੁਣਦਾ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਵੈਣ ਤੇਰੇ ।
ਮੈਂ ਜਿਊਂਦਾ ਸਾਂ-
ਤਾਂ ਘਰ ਮੇਰੇ,
ਤੂੰ ਕਦੀ ਨਾ ਆਇਓਂ, ਨਾ ਪਾਏ ਫੇਰੇ,
ਮੈਂ ਭੌਂਦਾ ਰਿਹਾ, ਨਿਤ ਮਗਰ ਤੇਰੇ,
ਤੂੰ ਨਾ ਵੜਨ ਦਿਤਾ, ਕਦੀ ਅਪਣੇ ਡੇਰੇ,
ਨਾ ਮੇਰੇ ਪ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ, ਹੰਝੂ ਕਦੀ ਕੇਰੇ ।
ਹੁਣ ਮਰਨ ਪਿੱਛੋਂ-
ਮੇਰੀ ਯਾਦ ਆਈ,
ਮੇਰੀ ਯਾਦ ਅੰਦਰ, ਨਾ ਨੀਂਦ ਆਈ,
ਮੇਰੇ ਪ੍ਰੇਮ ਪਿਆਰਾਂ ਨੇ, ਆ ਖਿੱਚ ਪਾਈ,
ਮੇਰੇ ਵਾਸਤੇ ਫਲ ਫੁੱਲ, ਲੈ ਆਇਓਂ,
ਨੈਣਾਂ ਸੋਹਣਿਆਂ ਭੀ, ਛਹਿਬਰ ਆਣ ਲਾਈ ।
ਪਰ ਹੁਣ ਕੀ ਹਾਸਿਲ,
ਹੈ ਸਭ ਲਾ-ਹਾਸਿਲ,
ਤੇਰਾ ਯਾਦ ਕਰਨਾ, ਇਕੇ ਭੁੱਲ ਜਾਣਾ,
ਤੇਰੇ ਲਈ ਹੋਸੀ, ਮੇਰੇ ਲਈ ਕੁਝ ਨਾ,
ਸਭ ਬਰਾਬਰ !
ਸਭ ਬਰਾਬਰ !
ਤਪ-ਤਪੱਸਿਆ
ਤਪ ਕੇਹੇ ? ਤਪੱਸਿਆ ਕੇਹੀ ?
ਕੁਦਰਤ ਤਪ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ,
ਜਿਊਂਦੀ ਏ, ਜਿਨਾਂ ਚਿਰ ਜਿਊਂਦੀ ਏ,
ਮਰ ਜਾਂਦੀ ਏ ਜਦੋਂ ਮਰਨਾ ਏਂ ।
ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਮੌਤ ਦੇ ਡਰ ਨਾਲ, ਕੌਣ ਹੁਣ ਵਾਲੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ
ਤਬਾਹ ਕਰੇ !
ਮੌਤ ਪਿਛੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸੁੱਖਾਂ ਲਈ, ਕੌਣ ਇਹ ਹੁਣ ਦੇ ਸੁੱਖ ਛੱਡ ਬਹੇ !
ਬੂਟਾ ਉੱਗਦਾ ਏ, ਵਧਦਾ ਏ, ਫੁੱਲਦਾ ਏ, ਫਲਦਾ ਏ- ਸੁਕ ਜਾਂਦਾ ਏ,
ਮੌਤ ਦਾ ਫਿਕਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਨਾ ਮੌਤ ਪਿਛੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀ
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਲਾਲਚ,
ਇਨਸਾਨ ਕੇਹਾ ਲਾਲਚੀ ! ਹੱਥ ਆਈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ, ਆਉਣ ਵਾਲੇ
ਜੀਵਨ ਦੀ ਹਿਰਸ ਵਿਚ ਘੁੱਟ ਮਰਦਾ ਏ,
ਮਨੁਖ ਕੇਹਾ ਖੁਦ-ਗਰਜ਼ ! ਅਗਲੇ ਜਹਾਨ ਦੇ ਸੁਰਗ ਖਾਤਰ ਇਸ
ਸੁਰਗ ਤੋਂ ਵਾਂਜਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਏ ।
ਕੀ ਲਾਲਚੀ ਧੋਖੇ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ?
ਕੀ ਤਪੱਸਵੀ ਭਰਮਾਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ?
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਾਮ ਹੈ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ, ਨਿਕੇ ਨਿਕੇ ਸੁੱਖਾਂ ਦਾ,
ਗਿਆਨੀ ਉਹ ਜੋ ਦੁਖ ਜਰੇ, ਸੁਖ ਮਾਣੇ ।
ਫਿਰਦੀ ਸਾਂ ਮੈਂ ਅਣ-ਜਾਤੀ, ਅਣ-ਪਛਾਤੀ, ਆਪੇ ਲੱਗੀ ਕਿਸੇ ਤਲਾਸ਼ ਵਿਚ,
ਖਲੋਣ ਨਾ ਸੀ ਮੈਨੂੰ, ਨਾ ਵਿਹਲ ਮੇਰਾ, ਇਕ ਵਹਿਸ਼ਤ ਸੀ ਬੱਸ ।
ਅਧੀਰ ਹੋਈ ਦੌੜਦੀ ਸਾਂ ਮੈਂ, ਨਾ-ਮਲੂਮ ਕਿਸੇ ਧੀਰ ਦੀ ਸੇਧ ਤੇ ।
ਸਮੇਂ ਦਾ ਚੇਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮੈਨੂੰ, (ਸਮਾਂ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਣੀ ਸੀ ਮੇਰੀ ਢੂੰਡ)
ਥਕਾਵਟ ਨਾ ਸੀ, ਨਾ ਮੌਤ ਮੈਨੂੰ, ਬਸ ਗਰਦਸ਼ ਸੀ, ਤਲਾਸ਼ ।
ਢੂੰਡ ਮਾਰੇ ਜੰਗਲ ਸਾਰੇ, ਵਸਤੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ,
ਟਿਕਾਣੇ ਸਾਰੇ, ਸਰਾਵਾਂ ਸਾਰੀਆਂ,
ਨਾ ਮੁੱਕੀ ਮੇਰੀ ਢੂੰਡ, ਨਾ ਪੁੱਗਾ ਮੇਰਾ ਪੰਧ,
ਨਾ ਮਿਲਿਆ ਮੈਨੂੰ ਮੇਰਾ, ਨਾ ਹੋਈ ਮੈਨੂੰ ਧੀਰ,
ਮੈਂ ਮੁਕ ਚਲੀ ਤੇ ਆ ਮਿਲਿਆ ਮੈਨੂੰ ‘ਉਹ’ ਆ-ਮੁਹਾਰਾ ।
ਇਉਂ ਜਾਪੇ, ਜਿਉਂ ਵਿਛੜੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਦੀ, ਅਸੀਂ ਸਦਾ ਮਿਲੇ ।
ਜਿਉਂ ਵਿਛੜਨਾ ਨਹੀਂ ਕਦੇ ਅਸਾਂ, ਸਦਾ ਮਿਲੇ ।
ਉਹਦਾ ਮੇਰਾ ਖੇੜਾ ਇਕ, ਰੂਹਾਂ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਇਕ ।
ਮੈਂ ਤੇ ਉਹ ਮਿਲੇ ਸਾਂ ਇਉਂ,
ਮਿਲ ਰਹੇ ਹਾਂ ਇਉਂ,
ਮਿਲੇ ਰਹਾਂਗੇ ਇਉਂ,
ਇਹ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਅਸਰਾਰ-ਥਿਰ ਮੇਲਾ ।
ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਨਾਂ ਵਾਂ
ਤੇਰਿਆਂ ਰੁਖ਼ਸਾਰਾਂ ਦੀ ਪਿਆਜ਼ੀ ਭਾਹ ਏ,
ਤੇਰਿਆਂ ਹੋਠਾਂ ਦਾ ਗੁਲਾਬੀ ਰੰਗ ਏ,
ਤੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਚਮਕ ਏ,
ਤੇਰੇ ਮਸਤਕ ਤੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਝਲਕ ਏ,
ਤੇਰੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਗੋਲ ਤੇ ਸਡੌਲ ਨੇ,
ਤੇ ਤੇਰੇ ਹੱਥ ਪਤਲੇ ਤੇ ਨਰਮ ਨੇ,
ਤੇਰੀ ਕਮਰ ਵਿਚ ਲਚਕ ਤੇ ਤੇਰੀਆਂ ਜੰਘਾਂ ਵਿਚ ਮਟਕ ਏ ।
ਤੇਰੀ ਚਾਲ ਮਸਤਾਨੀ ਤੇ ਅਦਾ ਅਲਬੇਲੀ ਏ ।
ਤੇਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਇਕ ਮਸਤੀ ਤੇ ਤੇਰੀ ਮੁਸਕ੍ਰਾਹਟ ਇਕ ਜਾਦੂ ਏ,
ਤੇਰੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਆਲਮ ਸੁੱਖ ਦਾ ਸਾਹ ਲੈਂਦਾ ਏ ਤੇ ਵਸਦਾ ਏ,
ਤੇਰੀ ਹੰਸੀ ਨਾਲ ਕੁਦਰਤ ਹੱਸਦੀ ਏ,
ਤੇ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਨਾਂ ਵਾਂ ।
ਪਰ-ਪਰ ਇਕ ਦਿਨ ਆਵੇਗਾ ।
ਜਦ ਤੇਰਿਆਂ ਰੁਖ਼ਸਾਰਾਂ ਦੀ ਲਾਲੀ ਉਡ ਜਾਏਗੀ,
ਤੇਰਿਆਂ ਹੋਠਾਂ ਤੇ ਸਿੱਕਰੀ ਬੱਝ ਜਾਏਗੀ,
ਤੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਚਮਕ ਮੁੱਕ ਜਾਏਗੀ,
ਤੇਰੇ ਮੱਥੇ ਦੀ ਡਲ੍ਹਕ ਸੁੱਕ ਜਾਏਗੀ,
ਤੇਰੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਚੁੜ(ਝੁਰੜ) ਜਾਣਗੀਆਂ;
ਤੇਰੀ ਧੌਣ ਲਮਕ ਜਾਏਗੀ ।
ਤੇਰੀ ਚਾਲ ਲੜਖੜਾ ਜਾਏਗੀ ।
ਇਹ ਅਦਾ ਭੀ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗੀ ।
ਆਵਾਜ਼ ਘੱਗੀ ਹੋ ਜਾਏਗੀ,
ਤੇਰੀ ਹੰਝੂ ਭਿੱਜੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਨੂੰ ਤੱਕ ਕੇ,
ਤੇਰੀ ਖੁਸ਼ੀ ਤੇ ਗਮੀ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ,
ਤੇ ਤੇਰੇ ਹੱਸਣ ਤੇ ਰੋਣ ਦੀ
ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ,
ਰਤਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਾ ਹੋਵੇਗੀ ।
ਪਰ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਉਦੋਂ ਵੀ ਪਿਆਰ ਕਰਾਂਗਾ,
ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ‘ਤੈਨੂੰ’ ਪਿਆਰ ਕਰਨਾਂ ਵਾਂ ।
ਕੁਝ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਹਨੇਰਾ ਜਰੇਗਾ ਕਿਵੇਂ
ਕੁਝ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਹਨੇਰਾ ਜਰੇਗਾ ਕਿਵੇਂ
ਚੁੱਪ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਸ਼ਮਾਦਾਨ ਕੀ ਕਹਿਣਗੇ ।
ਗੀਤ ਦੀ ਮੌਤ ਇਸ ਰਾਤ ਜੇ ਹੋ ਗਈ
ਮੇਰਾ ਜੀਣਾ ਮੇਰੇ ਯਾਰ ਕਿੰਞ ਸਹਿਣਗੇ ।
ਇਸ ਅਦਾਲਤ ‘ਚ ਬੰਦੇ ਬਿਰਖ ਹੋ ਗਏ
ਫੈਸਲੇ ਸੁਣਦਿਆਂ ਸੁਣਦਿਆਂ ਸੁਕ ਗਏ ।
ਆਖੋ ਏਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉੱਜੜੇ ਘਰੀਂ ਜਾਣ ਹੁਣ
ਇਹ ਕਦੋਂ ਤੀਕ ਇਥੇ ਖੜ੍ਹੇ ਰਹਿਣਗੇ ।
ਯਾਰ ਮੇਰੇ ਜੁ ਇਸ ਆਸ ‘ਤੇ ਮਰ ਗਏ
ਕਿ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖ ਦਾ ਬਣਾਵਾਂਗਾ ਗੀਤ
ਜੇ ਮੈਂ ਚੁੱਪ ਹੀ ਰਿਹਾ ਜੇ ਮੈਂ ਕੁਝ ਨਾ ਕਿਹਾ
ਬਣਕੇ ਰੂਹਾਂ ਸਦਾ ਭਟਕਦੇ ਰਹਿਣਗੇ ।
ਜੋ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ‘ਚ ਰੁਲਦੇ ਨੇ ਰੋਜ਼ੀ ਲਈ
ਉਹ ਜਦੋਂ ਦੇਸ਼ ਪਰਤਣਗੇ ਆਪਣੇ ਕਦੀ
ਕੁਝ ਤਾਂ ਸੇਕਣਗੇ ਮਾਂ ਦੇ ਸਿਵੇ ਦੀ ਅਗਨ
ਬਾਕੀ ਕਬਰਾਂ ਦੇ ਰੁੱਖ ਹੇਠ ਜਾ ਬਹਿਣਗੇ ।
ਕੀ ਇਹ ਇਨਸਾਫ਼ ਹਉਮੈਂ ਦੇ ਪੁੱਤ ਕਰਨਗੇ
ਕੀ ਇਹ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਪੱਥਰ ਦੇ ਬੁੱਤ ਕਰਨਗੇ ।
ਜੋ ਸਲੀਬਾਂ ਤੇ ਟੰਗੇ ਨੇ ਲੱਥਣੇ ਨਹੀਂ
ਰਾਜ ਬਦਲਣਗੇ ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਨ ਲਹਿਣਗੇ ।
ਇਹ ਜੁ ਰੰਗਾਂ ‘ਚ ਚਿੱਤਰੇ ਨੇ ਖੁਰ ਜਾਣਗੇ
ਇਹ ਜੁ ਮਰਮਰ ‘ਚ ਉੱਕਰੇ ਨੇ ਮਿਟ ਜਾਣਗੇ ।
ਬਲਦੇ ਹਥਾਂ ਨੇ ਜਿਹੜੇ ਹਵਾ ਵਿਚ ਲਿਖੇ
ਹਰਫ਼ ਉਹੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਿਖੇ ਜਾਣਗੇ ।
ਇਹ ਵੀ ਸ਼ਾਇਦ ਮੇਰਾ ਆਪਣਾ ਵਹਿਮ ਹੈ
ਕੋਈ ਦੀਵਾ ਜਗੇਗਾ ਮੇਰੀ ਕਬਰ ‘ਤੇ
ਜੇ ਹਵਾ ਇਹ ਰਹੀ ਕਬਰਾਂ ਉੱਤੇ ਤਾਂ ਕੀ
ਸਭ ਘਰਾਂ ‘ਚ ਵੀ ਦੀਵੇ ਬੁਝੇ ਰਹਿਣਗੇ ।
ਹਨੇਰੀ ਵੀ ਜਗਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਦੀਵੇ
ਹਨੇਰੀ ਵੀ ਜਗਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਦੀਵੇ
ਕਦੀ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ
ਜੇ ਸਾਰੇ ਹੋਰ ਦੀਵੇ ਬੁਝ ਨ ਜਾਂਦੇ
ਤਾਂ ਦੀਵਾ ਦਿਲ ਦਾ ਇਉਂ ਜਗਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ
ਜੇ ਮੇਰੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਇਉਂ ਸੂਰਜ ਨਾ ਤਪਦਾ
ਮੈਂ ਝੂਠੀ ਸ਼ਾਨ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ ਚਮਕਦਾ
ਕਿਸੇ ਚੋਟੀ ਤੇ ਠਹਿਰੀ ਬਰਫ ਹੁੰਦਾ
ਮੈਂ ਬਣ ਕੇ ਨੀਰ ਇਉਂ ਵਗਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ
ਹਵਾ ਮੇਰੇ ਮੁਖਾਲਿਫ ਜੇ ਨ ਵਗਦੀ
ਜੇ ਮੇਰੇ ਘਰ ਨੂੰ ਵੀ ਅਗਨੀ ਨ ਲਗਦੀ
ਕਿਹੀ ਫਿਤਰਤ ਤਮਾਸ਼ਾਈ ਹੈ ਜੱਗ ਦੀ
ਕਦੀ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ
ਅਜਬ ਸੀਨੇ ‘ਚ ਅੱਜ ਵੀਰਾਨਗੀ ਹੈ
ਜੋ ਸੀਨੇ ਨਾਲ ਲੱਗੀ ਸਾਨਗੀ ਹੈ
ਜੇ ਇਸ ਦੇ ਦਿਲ ‘ਚ ਸੁੰਨਾਪਨ ਨ ਹੁੰਦਾ
ਤਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਮੇਰਾ ਸੁਰ ਲੱਗਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ
ਜੇ ਮੁੱਕਦੀ ਚਾਰ ਦਿਨ ਦੀ ਚਾਨਣੀ ਨਾ
ਕਲੇਜਾ ਇੰਜ ਹੁੰਦਾ ਛਾਨਣੀ ਨਾ
ਤਾਂ ਮੈਂਨੂੰ ਚਾਨਣਾ ਹੋਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ
ਕਦੇ ਸੱਚ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ
ਦੁੱਖਾਂ ਭਰਿਆ ਦਿਲ ਪੈਮਾਨਾ ਛੱਡ ਪਰੇ
ਦੁੱਖਾਂ ਭਰਿਆ ਦਿਲ ਪੈਮਾਨਾ ਛੱਡ ਪਰੇ
ਕੀ ਇਹ ਹਸਤੀ ਦਾ ਮੈਖ਼ਾਨਾ ਛੱਡ ਪਰੇ
ਚਲ ਮੁੜ ਚਲੀਏ ਏਸ ਸਫ਼ਰ ਤੋਂ ਕੀ ਲੈਣਾ
ਵੀਰਾਨੇ ਅੱਗੇ ਵੀਰਾਨਾ ਛੱਡ ਪਰੇ
ਦੇ ਕੇ ਜਾਨ ਵੀ ਛੁਟ ਜਾਈਏ ਤਾਂ ਚੰਗਾ ਹੈ
ਭਰ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਜੁਰਮਾਨਾ ਛੱਡ ਪਰੇ
ਪੰਛੀ ਦਾ ਦਿਲ ਕੰਬੇ ਤੇਰੇ ਹਥ ਕੰਬਣ
ਤੈਥੋਂ ਲਗਣਾ ਨਹੀਂ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਛੱਡ ਪਰੇ
ਬੁੱਢਿਆਂ ਘਾਗਾਂ ਨਾਲ ਸਵਾਲ ਜਵਾਬ ਨਾ ਕਰ
ਖਾ ਪੀ ਲੈ ਕੁਝ ਰੋਜ਼ ਜੁਆਨਾ ਛੱਡ ਪਰੇ
ਢਕੀ ਰਹਿਣ ਦੇ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਹਿਸਾਬ ਨਾ ਕਰ
ਪਛਤਾਵੇਂਗਾ ਬੇਈਮਾਨਾ ਛੱਡ ਪਰੇ
ਸੋਚੇਗਾਂ ਤਾਂ ਸ਼ੱਕਰ ਵਿਹੁ ਹੋ ਜਾਏਗੀ
ਕੀ ਅਪਣਾ ਤੇ ਕੀ ਬੇਗ਼ਾਨਾ ਛੱਡ ਪਰੇ
ਤੈਥੋਂ ਨਈਂ ਉਠਣੇ ਇਹ ਅੱਖਰ ਹੰਝੂਆਂ ਦੇ
ਰਹਿਣ ਦੇ ਤੂੰ ਵੱਡਿਆ ਵਿਦਵਾਨਾ ਛੱਡ ਪਰੇ
ਮੈਂ ਬਣਾਵਾਂਗਾ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵੰਝਲੀਆਂ ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ
ਮੈਂ ਬਣਾਵਾਂਗਾ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵੰਝਲੀਆਂ ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ
ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਦੂਰ ਤਕ ਬਾਂਸਾਂ ਦਾ ਜੰਗਲ ਜਲ ਰਿਹਾ ਸੀ
ਆਦਮੀ ਦੀ ਪਿਆਸ ਕੈਸੀ ਸੀ ਕਿ ਸਾਗਰ ਕੰਬਦੇ ਸੀ
ਆਦਮੀ ਦੀ ਭੁੱਖ ਕਿੰਨੀ ਸੀ ਕਿ ਜੰਗਲ ਡਰ ਗਿਆ ਸੀ
ਲੋਕ ਕਿੱਥੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਲੋਕਤਾ ਨੂੰ ਮਿੱਧ ਕੇ
ਮਸਲ ਕੇ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਇਨਸਾਨ ਕਿੱਧਰ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ
ਕਿਸ ਤਰਾਂ ਦੀ ਦੌੜ ਸੀ, ਪੈਰਾਂ ‘ਚ ਅੱਖਰ ਰੁਲ ਰਹੇ ਸਨ
ਓਹੀ ਅੱਖਰ ਜਿਹਨਾਂ ਅੰਦਰ ਮੰਜ਼ਿਲਾਂ ਦਾ ਥਹੁ ਪਤਾ ਸੀ
ਅਗਨ ਜਦ ਉੱਠੀ ਮੇਰੇ ਤਨ ਮਨ ਤਾਂ ਮੈਂ ਵੀ ਦੌੜਿਆ
ਪਰ ਤੇਰਾ ਹੰਝੂ ਮੇਰੇ ਰਾਹਾਂ ‘ਚ ਦਰਿਆ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ
ਸੁੱਕ ਗਿਆ ਹਰ ਬਿਰਖ ਉਸ ਨੂੰ ਤਰਸਦਾ ਜਿਹੜੀ ਘੜੀ
ਕੁਆਰੀਆਂ ਕਣੀਆਂ ਨੇ ਲੈਰੇ ਪੱਤਿਆਂ ‘ਤੇ ਬਰਸਣਾ ਸੀ
ਮੁੜ ਤਾਂ ਆਈਆਂ ਮੱਛਲੀਆਂ ਆਖਰ ਨੂੰ ਪੱਥਰ ਚੱਟ ਕੇ
ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁੜਨ ਤਕ ਪਾਣੀ ਵੀ ਪੱਥਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ
ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਦਰਖਤਾਂ ‘ਤੇ ਵਸਦੀ ਘਟਾ ਹੈਂ
ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਦਰਖਤਾਂ ‘ਤੇ ਵਸਦੀ ਘਟਾ ਹੈਂ
ਤੂੰ ਸਦੀਆਂ ਦੀ ਮੇਰੀ ਤਪਿਸ਼ ਦਾ ਸਿਲਾ ਹੈਂ
ਜਿਦੇ ਸਦਕਾ ਮੰਨਦਾਂ ਖੁਦਾਈ ਦਾ ਦਾਅਵਾ
ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ‘ਚ ਤੂੰ ਉਹ ਮੁਅਜਜ਼ਾ ਹੈਂ
ਮੇਰੇ ਬਿਆਬਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਆਣ ਲੱਥਾ
ਤੂੰ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਜਿਵੇਂ ਕਾਫਿਲਾ ਹੈਂ
ਤੇਰੇ ਸੀਨੇ ਲੱਗ ਕੇ ਮੈਂ ਖੁਦ ਨਜ਼ਮ ਹੋਜਾਂ
ਮੈਂ ਕੈਸੀ ਇਬਾਰਤ ਤੂੰ ਕੈਸਾ ਸਫਾ ਹੈਂ
ਮੇਰੀ ਨੀਂਦ ਟੁੱਟੇ ਤਾਂ ਦੱਸਦੇ ਨੇ ਤਾਰੇ
ਕਿਤੇ ਦੂਰ ਤੂੰ ਵੀ ਅਜੇ ਜਾਗਦਾ ਹੈਂ
ਕਦੀ ਇਸ ਤਰਾਂ ਮੇਰੇ ਲੱਗ ਜਾ ਕਲੇਜੇ
ਮੈਂ ਸਭ ਸਮਝ ਜਾਵਾਂ ਤੂੰ ਕੀ ਸੋਚਦਾ ਹੈਂ
ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਜਦ ਅੱਗ ਲੱਗੀ
ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਜਦ ਅੱਗ ਲੱਗੀ
ਕੁਲ ਪਰਿੰਦੇ ਉੜ ਗਏ, ਉੜਨਾ ਹੀ ਸੀ
ਇਕ ਚਿੜੀ ਪਰ ਜਾਂਦੀ ਜਾਂਦੀ ਮੁੜ ਪਈ
ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਸੋਚ ਆਈ
ਰੁੱਖ ਕੀ ਸੋਚੂ ਵਿਚਾਰਾ
ਉਸ ਨੂੰ ਲੱਗਾ ਰੁੱਖ ਦੇ ਪੱਤੇ ਜਿਵੇਂ
ਹੋਵਣ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਅੱਖੀਆਂ
ਉਡਦਿਆਂ ਪੰਖੇਰੂਆਂ ਨੂੰ ਤੱਕਦੀਆਂ
ਕੋਲ਼ ਇਕ ਤਾਲਾਬ ਸੀ
ਉਸ ਦੇ ਜਲ ’ਚੋਂ ਭਰ ਕੇ ਚੁੰਝਾਂ ਉਹ ਚਿੜੀ
ਬਲ਼ ਰਹੇ ਰੁੱਖ ਉੱਤੇ ਤ੍ਰੌਂਕਣ ਲੱਗ ਪਈ
ਕੋਲ਼ੋਂ ਦੀ ਕੋਈ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ ਲੰਘਿਆ
ਦੇਖ ਕੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਡਰ ਗਿਆ
ਸੜ ਹੀ ਨਾ ਜਾਏ ਕਿਤੇ ਝੱਲੀ ਚਿੜੀ
ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ
ਭੋਲ਼ੀਏ ਚਿੜੀਏ ਤੂੰ ਸੋਚ
ਤੇਰੀਆਂ ਚੁੰਝ-ਚੂਲ਼ੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਕੀ
ਅੱਗ ਬਲ਼ਦੇ ਬਿਰਖ ਦੀ ਬੁਝ ਜਾਏਗੀ?
ਜਾਣਦੀ ਹਾਂ ਐ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ
ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ ਉਹ ਚਿੜੀ
ਮੇਰੀਆਂ ਚੁੰਝ-ਚੂਲ਼ੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਤਾਂ
ਅੱਗ ਬਲ਼ਦੇ ਬਿਰਖ ਦੀ ਬੁਝਣੀ ਨਹੀਂ
ਫੇਰ ਵੀ ਪਰ ਸੋਚਦੀ ਹਾਂ
ਜਦੋਂ ਜੰਗਲ਼ ਦਾ ਕਦੀ ਇਤਿਹਾਸ ਲਿਖਿਆ ਜਾਏਗਾ
ਨਾਮ ਮੇਰਾ ਅੱਗ ਬੁਝਾਵਣ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਵਿਚ ਆਏਗਾ
ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਵਾਰਿਸ ਕਹਿਣਗੇ:
ਸਾਨੂੰ ਜਦ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ਅੱਗ
ਸਭ ਪਰਿੰਦੇ ਤ੍ਰਭਕ ਕੇ ਉੜਦੇ ਹੀ ਨੇ
ਪਰ ਕਈ ਮੁੜਦੇ ਵੀ ਨੇ
ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਚਿੜੀ ਦੀ
ਰਾਹਗੀਰ ਵੀ
ਲੱਗ ਪਿਆ ਉਸ ਰੁੱਖ ਉੱਤੇ ਪਾਣੀ ਝੱਟਣ
ਹੋਰ ਤੇ ਇਕ ਹੋਰ ਤੇ ਇਕ ਹੋਰ ਰਾਹੀ ਆ ਗਿਆ
ਤੇ ਪਰਿੰਦੇ ਵੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪਰਤ ਆਏ
ਚੁੰਝਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਨੀਰ ਭਰ ਕੇ
ਆਖਦੇ ਨੇ
ਬੁਝ ਗਈ ਸੀ ਅੱਗ ਬਲ਼ਦੇ ਬਿਰਖ ਦੀ
ਤੇ ਕਿਸੇ ਅਗਲੀ ਬਹਾਰ
ਰੁੱਖ ਦੇ ਝੁਲ਼ਸੇ ਤਨੇ ’ਚੋਂ
ਫੁੱਟ ਆਏ ਸੀ ਹਰੇ ਪੱਤੇ ਮਹੀਨ
ਜਿਸ ਤਰਾਂ ਕਿ ਹਰੇ ਅੱਖਰ ਹੋਣ ਕਾਲ਼ੇ ਸਫ਼ੇ ’ਤੇ
ਰੁੱਖ ਉਹ ਇਕ ਆਸ ਤੇ ਧਰਵਾਸ ਦੀ
ਸ਼ੁਕਰਾਨੇ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ
ਨਜ਼ਮ ਵਰਗਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।
ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੇ ਇਹ ਸੁਣਾਈ ਸੀ ਕਹਾਣੀ
ਤੇ ਕਿਹਾ ਸੀ:
ਇਹ ਕਦੀ ਨਾ ਸਮਝੀਂ ਕਿ ਲਿੱਸਾ ਹੈਂ ਤੂੰ
ਇਹ ਕਦੀ ਨਾ ਸੋਚੀਂ ਕਿ ਕੱਲਾ ਹੈਂ ਤੂੰ
ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਜਦ ਅੱਗ ਲੱਗੇ ਉੜ ਪਵੀਂ
ਪਰ ਮੁੜ ਪਵੀਂ
ਚੁੰਝ ਦੇ ਵਿਚ ਨੀਰ ਭਰ ਕੇ
ਉਸ ਚਿੜੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰ ਕੇ।
1. ਮੈਂ ਬਾਗ਼ੀ ਹਾਂ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਅਵਾਰਾ
ਮੈਂ ਬਾਗ਼ੀ, ਮੈਂ ਬਾਗ਼ੀ ਮਜ਼੍ਹਬਾ!
ਮੰਦਰਾਂ ਅਤੇ ਮਸੀਤਾਂ ਤੋਂ।
ਜੀਵਨ-ਘਾਤਕ ਸ੍ਵਰਗ ਨਰਕ ਤੋਂ,
ਬੇਦਿਲ ਮੁਰਦਾ ਰੀਤਾਂ ਤੋਂ।
ਤੇਰੇ ਉੱਚੇ ਦਾਹਵੇ ਕੋਲੋਂ,
ਤੇਰੇ ਬੇ-ਰਸ ਗੀਤਾਂ ਤੋਂ।
ਸਭ ਕੁਝ ਸਦਕੇ ਘੋਲੀ ਕੀਤਾ,
ਇਸ ਬੰਦੇ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰੀਤਾਂ ਤੋਂ।
(ਮੈਂ ਰੱਬ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹਾਂ,
ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨੇ ਮੈਨੂੰ, ਊਸ ਨੂੰ ਨਾ ਮੰਨਣ
ਤਕ ਦੀ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਰਖੀ ਹੈ।
-ਟੈਗੋਰ)
੧
ਉਸ ਰਬ ਕੋਲੋਂ,
ਜਿਹੜਾ ਸਜਦੇ ਵਿਚ ਹਰ ਵੇਲੇ ਈ,
ਗੋਡੇ ਰਗੜਾਣਾ ਚਾਂਹਦਾ ਹੈ ।
ਡਰ ਪਾ ਕੇ ਨਰਕੀ ਅੱਗਾਂ ਦੇ,
ਮਿਨਤਾਂ ਕਰਵਾਣਾ ਚਾਂਹਦਾ ਹੈ ।
ਦਸ ਦਸ ਕੇ ਰੋਹਬ ਚੁਰਾਸੀ ਦੇ,
ਕੋਈ ਧੌਂਸ ਜਮਾਣਾ ਚਾਂਹਦਾ ਹੈ ।
ਮੈਂ ਉਸ ਖ਼ੁਦਾ ਤੋਂ ਬਾਗ਼ੀ ਹਾਂ।
ਮੈਂ ਆਕੀ ਹਾਂ।
੨
ਉਸ ‘ਬੀਤੇ’ ਤੋਂ,
ਜਿਹੜਾ ਮੇਰੇ ਜੀਵਨ-ਮਾਰਗ ਤੇ,
ਇਉਂ ਪਰਬਤ ਵਾਂਗ ਖਲੋ ਜਾਵੇ।
ਆਦਰਸ਼ ਮੇਰੇ ਦੀ ਮਨਜ਼ਲ ਹੀ,
ਅਖੀਆਂ ਤੋਂ ਉਹਲੇ ਹੋ ਜਾਵੇ।
ਹਰ ਹਰਕਤ ਤੇ, ਮੇਰੇ ਸੁਪਨੇ ਨੂੰ,
ਜਿਹੜਾ ਪੈਰਾਂ ਹੇਠ ਮਲ੍ਹੋ ਜਾਵੇ।
ਲੂੰ ਲੂੰ ਦੀ ਜੀਭੋਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ,
ਮੈਂ ਉਸ ਬੀਤੇ ਤੋਂ ਬਾਗ਼ੀ ਹਾਂ।
ਮੈਂ ਆਕੀ ਹਾਂ।
੩
ਉਸ ਮੰਦਰ ਤੋਂ,
ਜਿਥੇ ਪੱਥਰ ਦੇ ਇਕ ਬੁਤ ਅੱਗੇ,
ਸਾਮਿਗ੍ਰੀ ਕੁਝ ਖਿਲਾਰੀ ਹੈ।
ਇਕ ਪੋਥੀ ਹੈ, ਇਕ ਟੱਲੀ ਹੈ,
ਨਾਲ ਇਕ ਖ਼ੁਦ-ਗ਼ਰਜ਼ ਪੁਜਾਰੀ ਹੈ।
ਜਿਹੜਾ ਭਗਤਾਂ ਵਿਚ ਇਉਂ ਦਿਸਦਾ ਏ,
ਜਿਉਂ ਮਜਮੇਂ ਵਿਚ ਮਦਾਰੀ ਹੈ।
ਲੂੰ ਲੂੰ ਦੀ ਜੀਭੋਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ,
ਮੈਂ ਉਸ ਮੰਦਰ ਤੋਂ ਬਾਗ਼ੀ ਹਾਂ।
ਮੈਂ ਆਕੀ ਹਾਂ।
੪
ਉਸ ਮਜ਼ਹਬ ਤੋਂ,
ਜਿਹੜਾ ਸੱਕੇ ਵਤਨੀ ਵੀਰਾਂ ਨੂੰ,
ਵਖ ਵਖ ਰਹਿਣਾ ਸਿਖਲਾ ਦੇਵੇ।
ਕਦੇ ਬਾਂਗਾਂ ਤੋਂ, ਕਦੇ ਵਾਜੇ ਤੋਂ,
ਡਾਂਗਾਂ ਸੋਟੇ ਖੜਕਾ ਦੇਵੇ।
ਵਿਚ ਰਬ ਨੂੰ ਜ਼ਾਮਨ ਰਖ ਕੇ ਤੇ,
ਜਿਹੜਾ ਢਿਡ ਵਿਚ ਛੁਰਾ ਖੁਭਾ ਦੇਵੇ।
ਲੂੰ ਲੂੰ ਦੀ ਜੀਭੋਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ,
ਮੈਂ ਉਸ ਮਜ਼੍ਹਬ ਤੋਂ ਬਾਗ਼ੀ ਹਾਂ।
ਮੈਂ ਆਕੀ ਹਾਂ।
੫
ਉਸ ਪੁਸਤਕ ਤੋਂ,
ਦਸ ਦਸ ਕੇ ਰੋਹਬ ਕਿਆਮਤ ਦੇ,
ਜਿਹੜੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਹਿਮਾਇ ਪਈ।
ਮਾਹਸੂਮ ਜਹੀ ਦਿਲ-ਕਹਿਣੀ ਤੋਂ,
ਜਿਹੜੀ ਕੁੰਭੀ ਨਰਕ ਵਿਖਾਇ ਪਈ।
ਦਸ ਗੁਰਜ-ਮਨੂੰ ਯਮ-ਦੂਤਾਂ ਦੇ
ਮੇਰਾ ਹਰਦਮ ਖ਼ੂਨ ਸੁਕਾਇ ਪਈ।
ਲੂੰ ਲੂੰ ਦੀ ਜੀਭੋਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ,
ਮੈਂ ਉਸ ਪੁਸਤਕ ਤੋਂ ਬਾਗ਼ੀ ਹਾਂ।
ਮੈਂ ਆਕੀ ਹਾਂ।
੬
ਉਸ ਦੌਲਤ ਤੋਂ,
ਜਿਹਨੂੰ ਵਰਤਣ, ਮਾਣਨ, ਲੈਣ ਲਈ,
ਸੌ ਸੌ ਪਾਖੰਡ ਬਣਾਣੇ ਪੈਣ।
ਕੋਹਣਾ ਪੈ ਜਾਇ ਜ਼ਮੀਰਾਂ ਨੂੰ,
ਵੀਰਾਂ ਦੇ ਗਲੇ ਕਟਾਣੇ ਪੈਣ।
ਸਵੈਮਾਨ ਵੇਚਣਾ ਪੈ ਜਾਵੇ,
ਰੀਝਾਂ, ਅਰਮਾਨ ਲੁਟਾਣੇ ਪੈਣ।
ਲੂੰ ਲੂੰ ਦੀ ਜੀਭੋਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ,
ਮੈਂ ਉਸ ਦੌਲਤ ਤੋਂ ਬਾਗ਼ੀ ਹਾਂ।
ਮੈਂ ਆਕੀ ਹਾਂ।
੭
ਉਸ ਸਮਾਜ ਤੋਂ,
ਬਦਲੇ ਮੇਰੀਆਂ ਚੰਗਿਆਈਆਂ ਦੇ,
ਜਿਦ੍ਹੇ ਹੋਠਾਂ ਤੇ ਇਕ ‘ਵਾਹ’ ਵੀ ਨਹੀਂ।
ਮੇਰੇ ਦੁਖ ਵੇਲੇ ਹਮਦਰਦੀ ਨਹੀਂ,
ਦੋ ਅਥਰੂ ਜਾਂ ਇਕ ਆਹ ਵੀ ਨਹੀਂ।
ਦਿਲ ਤੋੜਨ, ਜਜ਼ਬੇ ਰੋਲਣ ਦੀ,
ਜਿਹਨੂੰ ਰਤੀ ਜਿੰਨੀ ਪਰਵਾਹ ਵੀ ਨਹੀਂ।
ਲੂੰ ਲੂੰ ਦੀ ਜੀਭੋਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ,
ਮੈਂ ਉਸ ਸਮਾਜੋਂ ਬਾਗ਼ੀ ਹਾਂ।
ਮੈਂ ਆਕੀ ਹਾਂ।
੮
ਉਸ ਇਤਿਹਾਸ ਤੋਂ,
ਜਿਸ ਦੇ ਵਿਚ ਲੜ ਲੜ ਮਰਨ ਲਈ,
ਭਰਿਆ ਬਾਰੂਦ ਮਸਾਲਾ ਏ।
ਹਰ ਅੱਖਰ ਜਿਦ੍ਹਾ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ,
ਪਾੜਨ ਤੇ ਵੰਡਣ ਵਾਲਾ ਏ।
ਦੁਖ-ਦਾਈ ਕਾਲੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਤੋਂ,
ਜਿਦ੍ਹਾ ਇਕ ਇਕ ਵਰਕਾ ਕਾਲਾ ਏ।
ਲੂੰ ਲੂੰ ਦੀ ਜੀਭੋਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ,
ਮੈਂ ਉਸ ਇਤਿਹਾਸੋਂ ਤੋਂ ਬਾਗ਼ੀ ਹਾਂ।
ਮੈਂ ਆਕੀ ਹਾਂ।
੯
ਉਸ ਕਿਸਮਤ ਤੋਂ,
ਜਿਹੜੀ ਹੱਥੀਂ ਕਖ ਨਾ ਕਰਨ ਦਏ,
ਤੇ ਲਕ ਹਿੰਮਤ ਦਾ ਤੋੜ ਦਏ।
ਡੋਰੇ ਪਾ ਪਾ ਤਦਬੀਰਾਂ ਨੂੰ,
ਕਰ ਬੋਟ ਦੇ ਵਾਂਗਰ ਛੋੜ ਦਏ।
ਹਰ ਚੰਗਿਆਈ ਮੰਦਿਆਈ ਨੂੰ,
ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਚੰਬੋੜ ਦਏ।
ਲੂੰ ਲੂੰ ਦੀ ਜੀਭੋਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ,
ਮੈਂ ਉਸ ਕਿਸਮਤ ਤੋਂ ਬਾਗ਼ੀ ਹਾਂ।
ਮੈਂ ਆਕੀ ਹਾਂ।
੧੦
ਉਸ ਜੀਵਨ ਤੋਂ,
ਜਿਹਨੂੰ ਜੀ ਭਰ ਕੇ ਮੈਂ ਜੀ ਨਾ ਸਕਾਂ,
ਮਰਜ਼ੀ ਅਨੁਸਾਰ ਬਿਤਾ ਨਾ ਸਕਾਂ।
ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਾਥੀ ਚੁਣ ਨਾ ਸਕਾਂ,
ਸੱਧਰਾਂ, ਅਰਮਾਨ ਸੁਣਾ ਨਾ ਸਕਾਂ।
ਮੈਂ ਹੱਸਣਾ ਚਾਹਾਂ, ਹੱਸ ਨਾ ਸਕਾਂ,
ਜੇ ਗਾਣਾ ਚਾਹਾਂ ਤੇ ਗਾ ਨਾ ਸਕਾਂ।
ਲੂੰ ਲੂੰ ਦੀ ਜੀਭੋਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ,
ਮੈਂ ਉਸ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਬਾਗ਼ੀ ਹਾਂ।
ਮੈਂ ਆਕੀ ਹਾਂ।
2. ਰੱਬ-ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨੂੰ
ਜਿਨਾਂ ਦੇ ਦਿਲ ਰੌਸ਼ਨ ਕੀਤੇ,
ਨਿਰਮਲ ਨੂਰੀ ਬਾਣੀ ਨਾਲ।
ਆ ਨਾਨਕ ! ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਦੱਸਾਂ,
ਉਹਨਾਂ ਹੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਹਾਲ।
ਉਹੀ ਵਹਿਮ, ਭੁਲੇਖੇ ਉਹੀ,
ਵਿਛਿਆ ਉਹੀ ਇੰਦਰ-ਜਾਲ।
ਬੀਤੇ ਨੂੰ ਘੁੱਟ-ਜੱਫੀਆਂ ਉਹੀ,
ਓਹੀ ਸਮਿਓਂ ਪਛੜੀ ਚਾਲ।
ਜੇ ਨਾ ਬੁਰਾ ਮਨਾਵੇਂ, ਤੈਨੂੰ
ਇਕ ਕਉੜੀ ਜਿਹੀ ਗੱਲ ਸੁਣਾਂ।
ਹੈ ਭਰਮਾਂ ਦਾ ਨਵਾਂ ਐਡੀਸ਼ਨ,
ਜਿਸ ਦਾ ਰੱਖਿਐ ਸਿੱਖੀ ਨਾਂ।
ਤੂੰ ਪੂਜਾ ਤੋਂ ਜਗ ਨੂੰ,
ਛੁਡਾਵਣ ਗਿਆ ਸੈਂ ?
ਕਿ ਆਪਣੀ ਹੀ ਪੂਜਾ
ਕਰਾਵਣ ਗਿਆ ਸੈਂ ?
ਤੂੰ ਧੌਣਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚਿਆਂ
ਉਠਾਵਣ ਗਿਆ ਸੈਂ ?
ਕਿ ਥਾਂ ਥਾਂ ਤੇ ਮੱਥੇ
ਟਿਕਾਵਣ ਗਿਆ ਸੈਂ ?
ਇਹ ਪੱਥਰਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਚੜ੍ਹਾਣਾ
ਸਹੀ ਏ ?
ਜੇ ਇਹ ਬੁਤ-ਪਰੱਸਤੀ ਨਹੀਂ,
ਫੇਰ ਕੀ ਏ?
੧
ਓ ਰੋਸ਼ਨ ਮੁਨਾਰੇ ! ਮੇਰੇ ਨੂਰ ਨਾਨਕ !
ਓ, ਸੋਮੇ-ਪਿਆਰਾਂ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਨਾਨਕ !
ਮਨੁਖਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਨਾਨਕ !
ਮੁਹੱਬਤ ਦੀ ਮਸਤੀ ‘ਚ ਮਸਰੂਰ ਨਾਨਕ !
ਤੂੰ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਏਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਕਾਲਤ।
ਆ ਤਕ ਲੈ ਜ਼ਰਾ ਉਹਨਾਂ ਹੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ।
੨
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੂੰ ਭਰਮੋਂ ਛੁਡਾਇਐ, ਇਹੋ ਨੀ ?
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੂੰ ਚਾਨਣ ਦਿਖਾਇਐ, ਇਹੋ ਨੀ ?
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੂੰ ਨੀਂਦੋ ਜਗਾਇਐ, ਇਹੋ ਨੀ ?
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੂੰ ਸਚ ਦੇ ਰਾਹ ਪਾਇਐ, ਇਹੋ ਨੀ ?
ਮੈਂ ਸੱਚ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾਂ, ਬੁਰਾ ਨਾ ਮਨਾਈਂ ।
ਤੇਰੀ ਘਾਲ ਦਿਸਦੀ ਹੈ ਜਾਂਦੀ ਅਜਾਈਂ।
੩
ਤੇਰੇ ਨਾਮ-ਲੇਵਾ ਕਹਾਂਦੇ ਨੇ ਬੇ-ਸ਼ਕ।
ਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਬੜੀ ਹੀ ਜਿਤਾਂਦੇ ਨੇ ਬੇ-ਸ਼ਕ।
ਤੇਰੇ ਨਾਮ ਤੇ ਸਦਾ ਝੂਮ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ਬੇ-ਸ਼ਕ।
ਤੇ ਨਿਤ ਤੇਰੀ ਬਾਣੀ ਵੀ ਗਾਂਦੇ ਨੇ ਬੇ-ਸ਼ਕ।
(ਪਰ) ਜੋ ਜੀਵਨ-ਚਿਣਗ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਵਿਚ ਸੀ ਪਾਈ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਮਲ ਵਿਚ ਉਹ ਨਜ਼ਰੀਂ ਨਹੀਂ ਆਈ।
੪
ਇਹ ਮੰਗਦੇ ਨੇ ਸਿਹਤ, ਸਰੋਵਰ ‘ਚ ਨ੍ਹਾ ਕੇ।
ਮੁਕੱਦਮੇ ‘ਚ ਜਿਤ, ਕੁਝ ਪਤਾਸੇ ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ।
ਇਹ ਪੁਤ ਲੋੜਦੇ ਨੇ ‘ਪੈਂਚਮੀ ਸਾਹਬ’ ਜਾ ਕੇ।
ਤੇ ਚਾਂਹਦੇ ਨੇ ਧੰਨ ਲਾਰਾ ਪਾਠਾਂ ਦਾ ਲਾ ਕੇ।
ਨਹੀਂ ਲਭਦੇ ਕੁਦਰਤ ਚੋਂ ਕੋਈ ਵਸੀਲਾ।
ਤੇ ‘ਮੰਗਣ’ ਹੀ ਜਾਤਾ ਨੇ ‘ਲੈਣੇ’ ਦਾ ਹੀਲਾ।
੫
ਇਕੋ ਸਰ ਦੇ ਵਿਚ ਹਰ ਕੀ ਪੌੜੀ ਬਣੀ ਹੈ।
ਉਦ੍ਹੇ ਦੂਜੇ ਕੰਢੇ ਤੇ ‘ਦੁਖ-ਭੰਜਣੀ’ ਹੈ।
ਕੋਈ ਕੰਧ ਵੀ ਨਹੀਂ ਵਿਚਾਲੇ ਬਣੀ ਹੈ।
ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਰੰਗੋਂ-ਸਵਾਦੋਂ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਉਦ੍ਹਾ ਅਸਰ ਹੋਰ ਏ, ਉਦ੍ਹਾ ਅਸਰ ਹੋਰ ਏ।
ਜੋ ਇਹ ਗੱਲ ਨਾ ਮੰਨੇ ਓਹ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਚੋਰ ਏ।
੬
ਜਹੇ ਖੰਭ ਭਰਮਾਂ ਨੇ ਕੀਤੇ ਨੇ ਭਾਰੀ।
ਹੈ ਭੁੱਲੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਕਾਸ਼ੀ-ਉਡਾਰੀ।
ਪਰਾਧੀਨਤਾ ਐਸੀ ਕੀਤੀ ਨੇ ਪਯਾਰੀ।
ਕਿ ਠੁੱਡੇ ਬਿਗਾਨੇ ਵੀ ਜਾਂਦੇ ਸਹਾਰੀ।
ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਦੀ ਜ਼ੰਜੀਰ ਪੋਂਹਦੀ ਨਹੀਂ ਨੇ।
ਰਤਾ ਪੀੜ ਬੀਣੀ ਨੂੰ ਹੋਂਦੀ ਨਹੀਂ ਨੇ।
੭
ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਨਸੀਬਾਂ ਤੇ ਕਲ-ਜੁਗ ਦੇ ਗਿੱਲੇ।
ਰਜ਼ਾਵਾਂ ਤੇ ਤਕਵੇ, ਤੇ ਉੱਦਮ ਦੇ ਢਿੱਲੇ।
ਇਹ ਬੱਧੇ ਹੋਇ ਕਸ ਕੇ ‘ਬੀਤੇ’ ਦੇ ਕਿੱਲੇ।
ਗਏ ਲੰਘ ਜ਼ਮਾਨੇ, ਇਹ ਥਾਂ ਤੋਂ ਨਾ ਹਿੱਲੇ।
ਇਹ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਤੋਂ ਕਤਰਾ ਰਹੇ ਨੇ।
ਸਮੇਂ ਸਾਮਣੇ ਹੋਣੋਂ ਘਬਰਾ ਰਹੇ ਨੇ।
੮
ਸਮਂੇ ਦੀ ਹਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪਿਠ ਦੇ ਕੇ ਬਹਿਣਾ।
ਤੇ ਸਦਾ ਰੌਸ਼ਨੀ ਨਾਲ ਰੁੱਠੇ ਈ ਰਹਿਣਾ।
ਹਨੇਰੇ ਵਿਰੁਧ ਕੁਝ ਕਿਸੇ ਨੇ ਜੇ ਕਹਿਣਾ।
ਉਦ੍ਹੇ ਸਿਰ ਤੇ ਔਖਾ ਹੈ ਪਗੜੀ ਦਾ ਰਹਿਣਾ।
ਮੇਰੇ ਤੇਰੇ ਨਾਂ ਤੇ ਇਹ ਕੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਏ ?
ਕਿਹਾ ਸੀ ਜੋ ਤੂੰ ਇਹ ਓਹੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਏ ?
੯
ਜੋ ਵਹਿਮਾਂ ਦੇ ਸੰਗਲ ਤੂੰ ਟਿਲ ਲਾ ਕੇ ਤੋੜੇ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਫਿਰ ਉਹ ਇਕ ਘੁਰਾ ਲਭ ਕੇ ਜੋੜੇ।
ਜੋ ਸਚ ਕਹਿ ਕੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਹਿਮਾਂ ਤੋਂ ਹੋੜੇ।
ਉਹਨੂੰ ‘ਨਾਸਤਕ’ ਕਹਿ ਕੇ ਮਾਰਨ ਤਨੋੜੇ।
ਹੈ ਦਾਹਵਾ ਤਾਂ ਇਹ ਕਿ ‘ਹਾਂ ਸਚ ਦੇ ਉਪਾਸ਼ਕ’।
ਅਸਲ ਵਿਚ ਨੇ ਪਰ ਸਵੈ-ਭੁਲੇਖੇ ਦੇ ਆਸ਼ਕ।
੧੦
ਜੇ ਨਿਸਫਲ ਨੇ ਬਾਹਮਣ ਨੂੰ ਹੰਦੇ ਖਵਾਣੇ।
ਤਾਂ ਕਿਸ ਕੰਮ ਨੇ ਭਾਈਆਂ ਨੂੰ ਪੂੜੇ ਛਕਾਣੇ?
ਜੇ ਉੱਦਮ ਸ਼ਰਾਧਾਂ ਦੇ ਐਵੇਂ ਨੇ ਜਾਣੇ।
ਤਾਂ ਕਾਹਨੂੰ ਨੇ ਮੋਇਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਭੋਗ ਪਾਣੇ।
ਜੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਅਮਲਾਂ ਤੇ ਹੋਣੈਂ ਨਬੇੜਾ।
ਤਾਂ ਮਗਰੋਂ-ਧਰੇ ਪਾਠ ਦਾ ਫਲ ਹੈ ਕਿਹੜਾ।
੧੧
ਤੂੰ ਤਕ ਤਾਂ ਸਹੀ ਜਾ ਕੇ ਅਜ ਗੁਰਦਵਾਰੇ।
ਪਾਖੰਡ ਉਥੇ ਕੀ ਕੀ ‘ਗ਼ਰਜ਼ਾਂ’ ਖਿਲਾਰੇ।
ਵਿਆਹ, ਧਨ ਦੇ ਲਾਲਚ, ਉਲਾਦਾਂ ਦੇ ਲਾਰੇ।
ਸਵਰਗ, ਮੁਕਤੀਆਂ, ਹੋਰ ਲੱਖਾਂ ਪਸਾਰੇ।
ਫ਼ਰਕ ਸਿਰਫ਼ ਇਤਨਾ ਹੀ ਦੇਂਦੈ ਦਿਖਾਈ।
ਕਿ ਬਾਹਮਣ ਦੀ ਗੱਦੀ ਤੇ ਬੈਠਾ ਹੈ ਭਾਈ।
੧੨
ਉਹੀ ਧੂਫ਼, ਜੋਤਾਂ, ਸ਼ਗਨ-ਸਾਰ ਉਹੀ।
ਉਹੀ ਮਸਿਆ, ਪੁਨਿਆ, ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਉਹੀ।
ਉਹ ਕਿਰਿਆ, ਵਰ੍ਹੀਣੇ ਤੇ ਦਿਨ ਵਾਰ ਉਹੀ।
ਦਿਮਾਗ਼ਾਂ ਤੇ ਜੂਨਾਂ ਦਾ ਵੀ ਭਾਰ ਉਹੀ।
ਕਲੀ ਹੋ ਕੇ ਵਿਕਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਨੇ ਭਾਂਡੇ।
ਬਣੇ ਭਾਈ ਉਹੀ ਬਰਾਹਮਣ ਤੇ ਪਾਂਡੇ।
੧੩
ਇਹ ਕੰਧਾਂ ਨੂੰ ਮੁਠੀਆਂ, ਇਹ ਸਿਹਰੇ ਚੜ੍ਹਾਣੇ।
ਇਹ ਰੁਮਾਲਾਂ ਨੂੰ ਗੋਟੇ ਤੇ ਸਿਲਮੇ ਲਵਾਣੇ।
ਇਹ ਜੋਤਾਂ ਬਣਾ, ਘਿਉ ਦੇ ਦੀਵੇ ਜਗਾਣੇ।
ਇਹ ਸੁਖਨਾਂ, ਇਹ ਭੇਟਾਂ, ਇਹ ਸੋਨੇ ਚੜ੍ਹਾਣੇ।
ਤੇਰੀ ਘਾਲਣਾ ਦਾ ਜੇ ਮਕਸਦ ਇਹੀ ਸੀ।
ਤਾਂ ਚਾਲ-ਪਖੰਡਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਮਾੜ ਕੀ ਸੀ?
੧੪
ਕਰਾਮਾਤ ਨੂੰ ਤੇਰੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਲਾ ਕੇ।
ਲਹੂ ਦੁਧ ਚੁਆ ਕੇ ਤੇ ਮੱਕਾ ਭੰਵਾ ਕੇ।
ਖੜਾਵਾਂ ਉਡਾ ਕੇ, ਪਹਾੜੀ ਰੁਕਾ ਕੇ।
ਤੇ ਕਿਕਰਾਂ ਦੇ ਉੱਤੋਂ ਮਿਠਾਈਆਂ ਸੁਟਾ ਕੇ।
ਨਹੀਂ ਸ਼ਾਨ ਤੇਰੀ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਵਧਾਈ।
ਸਗੋਂ ਤੇਰੇ ਉੱਤੇ ਹੈ ਦੁਨੀਆਂ ਹਸਾਈ।
੧੫
ਜੇ ਆਦਰਸ਼ ਤੇਰਾ ਬਣਾਂਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨਾ।
ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਕਸ਼ਾਂ ਤੇ ਚਲਦਾ ਜ਼ਮਾਨਾ।
ਜੇ ਭੁਲਦੇ ਨਾ ਤੇਰਾ ਅਕਾਸ਼ੀ-ਤਰਾਨਾ।
ਨਾ ਬਣਦੇ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਦਾ ਸੋਗੀ-ਫ਼ਸਾਨਾ।
ਜੇ ‘ਪੂਜਣ’ ਦੀ ਥਾਂ ਇਹ ਤੈਨੂੰ ‘ਸਮਝ ਲੈਂਦੇ’।
ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ‘ਚ ਸੰਗਲ ਨਾ ਪੈਂਦੇ।
3. ਮੁੱਲਾਂ ਤੇ ਅੱਲਾ
ਉੱਠ ਮਨਾਂ ! ਚਲ ਨਸ ਚਲ ਏਥੋਂ,
ਕਛ ਵਿਚ ਮਾਰ ਮੁਸੱਲਾ ।
ਇਸ ਮਸਜਿਦ ਦਾ ਮਾਲਕ ਹੈ ਈ,
ਮੁੱਲਾਂ ਇਕ-ਇਕੱਲਾ ।
ਅੱਲਾ, ਮੁੱਲਾ, ਇੱਕੋ ਥਾਵੇਂ ?
ਇਹ ਗੱਲ ਹੈ ਅਣਹੋਣੀ ।
ਜਿੱਥੋਂ ਮੁਸ਼ਕ ਮੁੱਲਾਂ ਦੀ ਆਵੇ,
ਉਥੋਂ ਨਸ ਜਾਇ ਅੱਲਾ ।